BPMS فازی چگونه کار می‌کند؟

منطق فازی چیست؟

بر اساس تعریفی که در ویکی پدیا آمده منطق فازی «استدلال مبهم»( fuzzy logic) شکلی از منطق‌های چندارزشی بوده که در آن ارزش منطقی متغیرها می‌تواند هر عدد حقیقی بین ۰ و ۱ و خود آن‌ها باشد. این منطق به منظور به‌کارگیری مفهوم درستی جزئی به‌کارگیری می‌شود، به طوری که میزان درستی می‌تواند هر مقداری بین کاملاً درست و کاملاً غلط باشد. اصطلاح منطق فازی اولین بار در پی تنظیم نظریهٔ مجموعه‌های فازی به وسیلهٔ پرفسور لطفی زاده دانشمند و ریاضی دان برجسته ایرانی در صحنهٔ محاسبات نو ظاهر شد. منطق فازی براساس این مشاهدات استوار است که اکثر مواقع، افراد بر اساس اطلاعات غیر دقیق و غیرعددی تصمیم‌گیری می‌کنند. مدل‌ها یا مجموعه‌های فازی، روشی ریاضی برای نشان دادن و بیان اطلاعات مبهم و غیر دقیق هستند.

نرم افزار BPMS چیست؟

نرم افزار BPMS بستری است تکاملی که با کمک آن فرایندهای سازمان قابل پیاده سازی است. این بستر با توجه به چابکی و کم هزینه بودن، به  عنوان آخرین نسل نرم افزارهای مدیریتی در سازمانها بهره برداری می‌شود. بزرگترین مزیت BPMS امکان تکامل و تغییر مطابق با نیازهای بروز سازمان است. یک BPMS مناسب به گونه ای است که مشتری با کمک ابزارهای پیش بینی شده در آن قادر به خلق فرایند است.

طراحی BPMS فازی چگونه است؟

آنچه که در طراحی فازی یک فرایند مهم است تبدیل فضای ریاضی و دقیق اطلاعات به داده هایی است که مفاهیم غیرریاضی و زبانی در آن است. به بیان دیگر عملیات نگاشت (Mapping) داده های واقعی بانک اطلاعاتی به مفاهیم زبانی است.

برای درک بهتر این مفهوم مثالی بیان می‌کنیم. فرض کنید در مورد وضعیت پیشرفت مالی یک پروژه می‌خواهیم اطلاعات کسب کنیم. تعدادی پروژه با مبالغ و مشخصات متفاوت در سازمان فعال هستند. مدیر می‌خواهد بداند کدام از پروژه ها وضعیت پیشرفت مالی “نامناسبی” دارد. اینکه یک پروژه وضعیت پیشرفت مالی “نامناسبی” یک تعریف نسبی است و به میزان شناخت نفرات از وضعیت ریالی دقیق پروژه برمی‌گردد. با این حال ما فرض را بر این میگذاریم که اگر پیشرفت ریالی پروژه ای در مقایسه با برنامه پیش بینی زیر ۲۰% بود یعنی “بسیار نامناسب” بین ۲۰ تا ۵۰ بود میگوییم “نامناسب” ، بین ۵۰ تا ۸۰ باشد میگوییم “کمی نامناسب” و از ۸۰ تا ۱۰۰ میگوییم “مناسب”. در این مثال اعداد درصد پیشرفت “مفاهیم ریاضی” بوده و جملات “مناسب- نامناسب و …” به عنوان مفاهیم غیرریاضی و زبانی در نرم افزار مطرح می‌گردند. تعریف این مفاهیم توسط نفری که مسلط به فرایند پیشرفت ریالی پروژه است تعریف شده و در اختیار کاربرانی که آشنایی با این فرایند ندارند قرار می‌گیرد تا بتوانند به لحاظ ادراکی وضعیت پیشرفت ریالی پروژه را بفهمند.

مثالی دیگر در حوزه منابع انسانی و ارزیابی عملکرد پرسنل داشته باشیم. فرض کنید می‌خواهیم بر اساس شاخصهایی پرسنل را دسته بندی کنیم. این دسته بندی شامل “پرسنل خیلی خوب” ، “پرسنل معمولی” و “پرسنل ضعیف” هستند. شاخصهای ارزیابی هم هر کدام دارای نمره و البته وزنی متفاوت است. حاصل جمع نمره های ضرب شده در وزن هر شاخص، عدد ارزیابی پرسنل است.حال این عدد را بر اساس عملیات نگاشت (Mapping) دسته بندی می‌کنیم. به عنوان مثال نمره بین ۸۰ تا ۱۰۰ را برای “پرسنل خیلی خوب” در نظر می‌گیریم و به همین روال برای سایر دسته بندی ها. تعریف این مفاهیم توسط نفری که مسلط به فرایند منابع انسانی است تعریف می‌شود و در اختیار کاربرانی که آشنایی با این فرایند ندارند قرار می‌گیرد تا بتوانند به لحاظ ادراکی منابع انسانی خود را رصد کنند.

قدمهای ساخت BPMS فازی :

ساخت یک سیستم BPMS (سیستم مدیریت فرآیندهای کسب‌وکار) مبتنی بر منطق فازی نیازمند گام‌های دقیقی است که در این فرآیند، داده‌های عددی و دقیق به مفاهیم زبانی فازی تبدیل می‌شوند. این کار به‌طور عمده باعث بهبود تجربه کاربری و ارائه گزارشات دقیق‌تر و قابل فهم‌تر می‌شود. در ادامه، گام‌های ساخت یک BPMS فازی را به‌طور مفصل توضیح می‌دهم:

۱٫ شناسایی فرآیندهای کسب‌وکار و نیازمندی‌ها

اولین قدم در طراحی BPMS فازی، شناسایی فرآیندهای کسب‌وکار موجود و تعیین نیازمندی‌های آن‌ها است. این مرحله شامل تجزیه و تحلیل دقیق فرآیندها و شناسایی نقاطی است که می‌توانند از منطق فازی بهره‌برداری کنند.

• تعریف فرآیندها: مانند درخواست خرید، تخصیص منابع، ارزیابی کارمندان و غیره.
• شناسایی داده‌ها: تعیین این که کدام داده‌ها به صورت عددی (مانند قیمت‌ها، تعداد، زمان و…) و کدام داده‌ها نیاز به تبدیل به مفاهیم فازی دارند.

۲٫ طراحی و تعیین مفاهیم فازی

در این مرحله، برای هر نوع داده‌ای که نیاز به پردازش فازی دارد، باید مفاهیم فازی مناسب تعریف شود. این مفاهیم معمولاً به‌صورت دسته‌بندی‌های زبانی مانند “کم”، “متوسط”، “زیاد” یا مفاهیم خاص‌تری نظیر “ارزان”، “متوسط” و “گران” برای داده‌هایی مانند قیمت، زمان و تعداد تعریف می‌شوند.

• تعریف دامنه فازی: برای هر متغیر (مانند قیمت زمین، زمان تحویل، میزان کارایی) دامنه‌ای از مقادیر ممکن تعیین می‌شود.
• ترجمه مقادیر دقیق به مفاهیم فازی: به‌عنوان مثال، قیمت‌ها می‌توانند در دامنه‌ای از ۰ تا ۱۰ میلیون تومان قرار گیرند و به مفاهیمی مانند “ارزان”، “متوسط” و “گران” دسته‌بندی شوند.

۳٫ ایجاد توابع فازی

توابع فازی برای تبدیل داده‌های دقیق به مقادیر فازی (به اصطلاح “فازی‌سازی”) ایجاد می‌شوند. این توابع معمولاً از نوع مثلثی، ذوزنقه‌ای یا گوسی هستند و نشان‌دهنده ارتباط میان داده‌های دقیق و مفاهیم فازی می‌باشند.

• توابع مثلثی یا ذوزنقه‌ای: برای نمایش مقادیر فازی، به‌ویژه برای مقادیری که تدریجاً به مفاهیم فازی می‌رسند.
• مثال: برای مفهوم “ارزان”، تابع فازی ممکن است از ۰ تا ۳ میلیون تومان به صورت مثلثی افزایش یابد و سپس کاهش یابد.

۴٫ تبدیل داده‌های ورودی به مفاهیم فازی

در این مرحله، داده‌های ورودی (مانند قیمت، زمان یا هر مقدار عددی دیگری) به مقادیر فازی تبدیل می‌شوند. این مرحله توسط الگوریتم‌های فازی انجام می‌شود که ورودی‌های عددی را به مفاهیم فازی مربوطه اختصاص می‌دهند.

• فرایند فازی‌سازی: به‌عنوان مثال، اگر قیمت یک زمین ۲٫۵ میلیون تومان باشد، این مقدار با استفاده از تابع فازی مربوطه به‌عنوان “ارزان” فازی‌سازی می‌شود.

۵٫ پردازش فازی و تولید نتایج

در این مرحله، پردازش‌های فازی بر اساس داده‌های فازی ورودی انجام می‌شود. پردازش‌های فازی می‌توانند شامل ترکیب مفاهیم فازی، تصمیم‌گیری فازی، و سایر عملیات مرتبط با فرآیندهای کسب‌وکار باشند.

• قوانین فازی: در سیستم‌های فازی، معمولاً از قوانین فازی برای ترکیب و پردازش داده‌ها استفاده می‌شود. به‌عنوان مثال، اگر یک فرآیند مربوط به زمان تحویل باشد، ممکن است قوانینی مثل “اگر زمان تحویل کم باشد، رضایت مشتری زیاد است” تعریف شود.
• تولید نتایج: پس از اعمال پردازش فازی، نتایج نهایی (مانند “رضایت زیاد”، “رضایت متوسط” و “رضایت کم”) تولید می‌شوند.

۶٫ طراحی رابط کاربری فازی

رابط کاربری فازی باید طوری طراحی شود که کاربران بتوانند نتایج فازی را به راحتی مشاهده و درک کنند. این کار با استفاده از ترم‌های فازی و نمایش آن‌ها به‌صورت ساده و قابل فهم انجام می‌شود.

• نمایش داده‌ها به‌صورت فازی: به‌جای نمایش دقیق اعداد، از ترم‌های فازی استفاده می‌شود. برای مثال، به‌جای نمایش قیمت دقیق زمین، می‌توانید از عبارت‌هایی مانند “زمین ارزان”، “زمین متوسط” و “زمین گران” استفاده کنید.
• تعامل کاربر با رابط فازی: کاربران باید قادر باشند با این رابط تعامل کنند. به‌عنوان مثال، اگر می‌خواهند زمین‌های ارزان‌تر را جستجو کنند، می‌توانند از فیلترهایی مانند “ارزان”، “متوسط” یا “گران” استفاده کنند.

۷٫ پیاده‌سازی گزارش‌گیری فازی

گزارش‌های فازی باید به گونه‌ای طراحی شوند که داده‌های فازی را به‌طور جامع و قابل درک برای کاربر ارائه دهند. در این مرحله، از داده‌های فازی برای ایجاد گزارش‌ها و داشبوردهای مدیریتی استفاده می‌شود.

• ساخت گزارش‌های فازی: گزارش‌ها می‌توانند شامل داده‌هایی مانند “تعداد پروژه‌های ارزان”، “تعداد زمین‌های گران” یا “مدت زمان تحویل متوسط” باشند.
• داشبوردهای فازی: داشبوردهای مدیریتی می‌توانند به‌طور فازی عملکرد فرآیندهای مختلف کسب‌وکار را نشان دهند، به‌طور مثال، می‌توانند نشان دهند که “۸۰% زمین‌ها ارزان هستند” یا “۹۰% پروژه‌ها در زمان متوسط به اتمام رسیده‌اند”.

۸٫ یکپارچگی با سایر سیستم‌ها

برای بهره‌برداری کامل از سیستم BPMS فازی، باید این سیستم با سایر نرم‌افزارها و سیستم‌های اطلاعاتی سازمان یکپارچه شود. این یکپارچگی امکان استفاده از داده‌ها و اطلاعات فازی را در فرآیندهای دیگر نیز فراهم می‌کند.

• یکپارچگی با نرم‌افزارهای دیگر: برای مثال، داده‌های فازی می‌توانند در سیستم‌های مالی، منابع انسانی یا مدیریت موجودی نیز استفاده شوند.

نتیجه گیری: 

استفاده از منطق فازی در رابط کاربری نرم‌افزارهای BPMS می‌تواند تجربه کاربری را بسیار بهبود بخشد. با تبدیل داده‌ها به مفاهیم فازی و نمایش آن‌ها به‌صورت زبان‌شناختی، نه تنها پیچیدگی‌ها کاهش می‌یابد، بلکه کاربر می‌تواند تصمیمات بهتری بگیرد و تعامل بهتری با سیستم داشته باشد.